Νιγηριανές γυναίκες που στρατολογήθηκαν για να εργαστούν ως οικιακές βοηθοί στο Ιράκ λένε ότι αντιμετωπίζουν άγρια κακοποίηση, με τις μαρτυρίες στο Al Jazeera, να συγκλονίζουν.
Η φρίκη για την 27χρονη Νιγηριανή οικιακή βοηθό ξεκίνησε τον Μάρτιο στην πόλη Βασόρα του Ιράκ, όταν ο εργοδότης της τη βίασε υπό την απειλή όπλου. Έμεινε έγκυος και στη συνέχεια ο άντρας την ανάγκασε να κάνει μια επώδυνη έκτρωση. Ήταν τόσο δύσκολο, είπε η Άγκνες, που δεν μπορούσε να καθίσει για τρεις μέρες. Από τότε, οι έντονοι κοιλιακοί πόνοι δεν υποχωρούν και δεν υπάρχει κανείς να τη μεταφέρει στο νοσοκομείο.
«Θέλω απλώς να πάω σπίτι και να φροντίσω τον εαυτό μου, αλλά δεν μπορώ να το κάνω αυτό», είπε στο Al Jazeera μέσω τηλεφωνήματος, από τη Βασόρα, όπου βρίσκεται κρυμμένη σε έναν ξενώνα που ανήκει στην εταιρεία στρατολόγησης που την προσέλαβε από τη Νιγηρία πέρυσι. «Ο άνδρας αρνήθηκε να πληρώσει τον μισθό μου. Δεν ξέρω αν είμαι έγκυος, αλλά δεν έχω δει την έμμηνο ρύση μου από τότε. Θέλω απλώς να πάω σπίτι και να ελέγξω τον εαυτό μου και να δω τι συμβαίνει μέσα μου», πρόσθεσε με τρεμάμενη φωνή.
Το Al Jazeera δεν αναφέρει το πραγματικό της όνομα επειδή φοβάται αντίποινα από το προσωπικό ενός υποτιθέμενου γραφείου εύρεσης εργασίας. Είναι ένας από τους εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, ανθρώπους που έχουν παγιδευτεί σε ένα διεθνικό δίκτυο που συχνά βλέπει γυναίκες από τη Νιγηρία και άλλες αφρικανικές χώρες να εξαπατούνται με το να τις καλούν να εργαστούν σε πόλεις του Ιράκ, είπαν ακτιβιστές.
Στη Νιγηρία, οι γυναίκες προσλαμβάνονται από ένα κύκλωμα τοπικών «πρακτόρων» που τους πωλούν ένα όνειρο καλών αμοιβών και καλών συνθηκών εργασίας στο εξωτερικό. Βάζουν τις γυναίκες να συμφωνήσουν, φτιάχνοντας τις βίζες τους και τις στέλνουν σε εταιρείες στο Ιράκ έναντι προμήθειας περίπου 500 δολαρίων ανά γυναίκα, σύμφωνα με ακτιβιστές που γνωρίζουν το σύστημα.
Εκεί ιρακινές εταιρείες ζητούν από τις γυναίκες -που ονομάζονται «shagalas» (που σημαίνει «εργάτρια στο σπίτι» στα αραβικά)- να υπογράψουν διετές συμβάσεις. Καλούνται να εργαστούν για οικογένειες ή ιδρύματα για περισσότερες από 20 ώρες την ημέρα με μηνιαία αμοιβή 200 έως 250 δολαρίων.
Σε πολλά σπίτια, οι γυναίκες υπόκεινται σε απάνθρωπη μεταχείριση: μένουν μέρες χωρίς φαγητό, δέχονται ξυλοδαρμούς και δεν τους παρέχεται χώρος για να μείνουν, ενώ άλλες -όπως η Άγκνες- πέφτουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και βιασμού.
Αρκετές γυναίκες περιέγραψαν στο Al Jazeera ιστορίες θυμάτων που αντιμετώπισαν τέτοια κακοποίηση και βασανιστήρια που έχασαν τη ζωή τους - περιπτώσεις βέβαια που δεν έχουν επαληθευτεί ανεξάρτητα.
«Είναι μια μορφή σύγχρονης δουλείας», είπε ο Damilola Adekola, συνιδρυτής του Hopes Haven Foundation, μιας νιγηριανής ΜΚΟ που βοηθά στην παρακολούθηση των γυναικών στο Ιράκ και σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής όπου η κακοποίηση αφρικανών οικιακών βοηθών είναι διαδεδομένη. «Αυτοί οι Ιρακινοί ατζέντηδες και οι οικογένειες [για τις οποίες εργάζονται οι γυναίκες] συχνά τους λένε: «Σας αγοράσαμε, άρα πρέπει να δουλέψετε». Οι συμβάσεις που υπογράφουν έρχονται σε αντίθεση με οποιοδήποτε είδος διεθνούς δικαίου, επειδή δεν υπάρχει ιατρική περίθαλψη και πρέπει να εργάζονται αισχρά πολλές ώρες».
Αυτές οι γυναίκες συχνά δεν γνωρίζουν πώς θα έπρεπε να είναι ένας κανονικός χώρος εργασίας, επειδή οι Νιγηριανοί που τις στρατολογούν στοχεύουν γυναίκες από αγροτικές κοινότητες που συνήθως δεν είναι ενημερωμένες για τους κινδύνους, πρόσθεσε ο Adekola..
Γεννημένη στο Ekiti της Νιγηρίας, μια μικρή πολιτεία βορειοανατολικά της εμπορικής πρωτεύουσας, η Άγκνες εργαζόταν ως οικιακή βοηθός σε ένα σπίτι όταν άκουσε για μια ευκαιρία που θα μπορούσε να την οδηγήσει στο εξωτερικό. Πλήρωσε 100.000 νάιρα (64 δολάρια) σε έναν τοπικό ατζέντη, έναν οικογενειακό φίλο τον οποίο εμπιστευόταν, πιστεύοντας ότι θα μπορούσε να βγάλει πολύ περισσότερα χρήματα για να στείλει σπίτι στην άρρωστη μητέρα της και στον εννιάχρονο γιο της.
Ο αυξανόμενος πληθωρισμός στη Νιγηρία έχει σακατέψει το νάιρα από το 2019. Το αποτέλεσμα ήταν οι Νιγηριανοί, νέοι και μεγάλοι, να εγκαταλείπουν τη χώρα για να αναζητήσουν καλύτερες ευκαιρίες. Σύμφωνα με μια έκθεση του Afrobarometer αυτόν τον μήνα, περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού των 200 εκατομμυρίων δήλωσε ότι θέλει να εγκαταλείψει τη χώρα λόγω οικονομικών δυσκολιών με τους περισσότερους να κοιτάζουν προς την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και τη Μέση Ανατολή.
Για την Άγκνες, η οικιακή εργασία οπουδήποτε αλλού και με την υπόσχεση αμοιβής που ήταν τριπλάσια από αυτή που κέρδιζε συνήθως, ήταν σαν θείο δώρο. Έφυγε για τη Βασόρα από το αεροδρόμιο του Λάγκος τον Σεπτέμβριο του 2023 και έφτασε στην ιρακινή εταιρεία στην οποία είχε «πουληθεί» μετά από μια μέρα ταξίδι.
Μόλις έφτασε στο Ιράκ, τα όνειρα της Άγκνες για μια άνετη ζωή στο εξωτερικό μετατράπηκαν σε εφιάλτη. Το πρώτο της σοκ ήταν στην εταιρεία στο Ιράκ. Της ανέθεσε ένα σπίτι για να εργαστεί στο οποίο δεν της έδιναν τακτικά φαγητό, αν και το αφεντικό της την ανάγκαζε να δουλεύει όλη μέρα και το τηλέφωνό της κατασχέθηκε, όπως είπε.
Όταν εκείνη παραπονέθηκε και αρνήθηκε να εργαστεί, την επέστρεψαν στον ατζέντη ζητώντας επιστροφή χρημάτων. Θυμωμένοι μαζί της δύο εργοδότες από την εταιρεία την ξυλοκόπησαν και της έσπασαν τον κινητό της, πρόσθεσε η ίδια.
«Έπρεπε να έχω έναν επίδεσμο στο μάτι μου για τρεις ημέρες», είπε η Άγκνες. Σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε μέρες μετά τον ξυλοδαρμό και είδε το Al Jazeera, το δεξί μάγουλό της, ήταν κόκκινο και πρησμένο. Στη συνέχεια, η εταιρεία την ανάγκασε να πάει σε ένα δεύτερο σπίτι, όπου είπε ότι έπεσε θύμα βιασμού.
Τώρα είναι πίσω στον ξενώνα της εταιρείας, χωρίς να μπορεί να κάνει κάτι. Αφού οι πόνοι στην κοιλιά της την δεν της επιτρέπουν να εργαστεί, είπε ότι το αφεντικό που τη βίασε την εγκατέλειψε εκεί και αρνήθηκε να πληρώσει έξι μήνες από τον μισθό της. «Αν ήξερα πώς είναι αυτή η χώρα, δεν θα είχα έρθει εδώ. Αν ήξερα ότι δεν είναι ασφαλές και δεν υπάρχει σεβασμός για τη ζωή, δεν θα είχα έρθει. Παρακαλώ βοηθήστε με να φύγω από εδώ».
Παρόλο που έχει ένα μέρος για να κοιμηθεί και η ίδια, όπως και δεκάδες γυναίκες στον ξενώνα, παίρνει χυλοπίτες και ρύζι καθημερινά για να μαγειρέψει, η Άγκνες είναι φοβισμένη. Το πρακτορείο αρνήθηκε να την στείλει πίσω στη Νιγηρία, επιμένοντας ότι έχει ακόμη έναν χρόνο για να εργαστεί με βάση το συμβόλαιό της, παρά τον εξουθενωτικό πόνο της.
Η Άγκνες είπε ότι προσπαθεί να μην επιβαρύνει το προσωπικό της εταιρείας για να αποφύγει τους ξυλοδαρμούς. Πολλές γυναίκες εκεί είτε έχουν ξυλοκοπηθεί είτε έχουν περάσει μέρες χωρίς φαγητό επειδή τα αφεντικά τους παραπονέθηκαν για τη συμπεριφορά τους, είπε.
Το Al Jazeera δεν αποκαλύπτει το όνομα της εταιρείας για να προστατεύσει τις γυναίκες, αλλά αναζητήσει επίσημες απαντήσεις σχετικά με το εν λόγω πρακτορείο από το ιρακινό Υπουργείο Εσωτερικών, χωρίς να έχει λάβει ακόμα καμία απάντηση.
Παρά τους αρκετούς νόμους κατά της σωματεμπορίας, η πρακτική είναι διάχυτη στο μεταπολεμικό Ιράκ. Η χώρα είναι και χώρα προέλευσης και προορισμού για τα θύματα εμπορίας, με περίπου 221.000 άτομα αυτή τη στιγμή να βρίσκονται σε συνθήκες δουλείας, σύμφωνα με έκθεση του Νοεμβρίου από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ). Τα περισσότερα τεκμηριωμένα θύματα είναι από το Ιράν και την Ινδονησία.
Οι εμπειρίες των Αφρικανών οικιακών βοηθών στο Ιράκ δεν είναι σε μεγάλο βαθμό καταγεγραμμένες, αλλά οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν συνεχίζονται εδώ και χρόνια. Οι μαύροι θεωρούνταν ιστορικά ως σκλάβοι στη χώρα και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν διακρίσεις μέχρι σήμερα.
Το 2011, δημοσιεύματα μέσω ενημέρωσης τεκμηρίωσαν πώς δεκάδες γυναίκες από την Ουγκάντα εξαπατήθηκαν από τοπικούς ατζέντηδες ότι δήθεν θα εργάζονταν σε βάσεις του στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών όταν η χώρα βρισκόταν υπό αμερικανική κατοχή μετά την πτώση της κυβέρνησης του Σαντάμ Χουσεΐν. Αντίθετα, οι γυναίκες «πουλήθηκαν» σε ιρακινές εταιρείες για περίπου 3.500 δολάρια και αναγκάστηκαν να εργαστούν σε άθλιες συνθήκες. Τελικά, κάποιοι διέφυγαν με τη βοήθεια του προσωπικού του αμερικανικού στρατού, αλλά άλλες περιπτώσεις δεν καταγράφηκαν ποτέ.
Παρόμοιες περιπτώσεις εκμετάλλευσης έχουν αναφερθεί σε όλη τη Μέση Ανατολή, όπου εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες εργάτες από αφρικανικές και ασιατικές χώρες διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο σωματεμπορίας, σύμφωνα με τον ΔΟΜ.
Σύμφωνα με το σύστημα «kafala», το οποίο είναι νόμιμο σε χώρες όπως ο Λίβανος, οι εργοδότες πληρώνουν για τα έγγραφα και τα ταξιδιωτικά έξοδα των αλλοδαπών εργαζομένων και τα χρησιμοποιούν ως μοχλό για την κακομεταχείρισή τους τους, κατάσχοντας τα διαβατήριά τους ή την αμοιβή τους, έχουν δείξει αναφορές. Το σύστημα δεν δίνει στον εργαζόμενο το δικαίωμα να αναζητήσει άλλον εργοδότη, αλλά επιτρέπει στους εργοδότες να μεταβιβάζουν συμβάσεις σε άλλους.
Τα γραφεία πρόσληψης συχνά χρησιμοποιούν το νομικό σύστημα για να απασχολήσουν πολλούς εργαζόμενους και στη συνέχεια να δημοπρατήσουν τις συμβάσεις στο διαδίκτυο για τεράστια χρηματικά ποσά. Δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό οι ιρακινές αρχές ερευνούν πράκτορες που προσλαμβάνουν και «πουλούν» Αφρικανούς εργάτες ή τα άτομα που κακοποιούν αυτές τις γυναίκες. Ωστόσο, οι αρχές φαίνεται να διερευνούν μια υπόθεση που έχει συγκεντρώσει ευρεία προσοχή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της Νιγηρίας.
Η Ενιόλα, 28 ετών, είχε, όπως και οι ομόλογοί της, την ευκαιρία να κερδίσει περισσότερα χρήματα στο εξωτερικό ως οικιακή βοηθός και έφτασε στη Βαγδάτη τον Φεβρουάριο του 2023. Ωστόσο, το αφεντικό της την ανάγκασε να εργάζεται το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και της επέτρεπε μόνο τρεις με τέσσερις ώρες ύπνου. Όταν παραπονέθηκε, η γυναίκα τη βασάνιζε συνήθως με τέιζερ ή τη χτυπούσε με σιδερένια ράβδο. Την έλουζε επίσης με ζεστό τσάι ή νερό σε πολλές περιπτώσεις επίσης.
Σε βίντεο που έστειλε η Ενιόλα στο Al Jazeera, τα δάχτυλά της, τα οποία φαίνονταν να είναι σπασμένα, είναι δεμένα και ουλές από εγκαύματα και πληγές διακρίνονται στο σώμα της. Βρήκε το κουράγιο να δραπετεύσει τελικά τον Αύγουστο μετά από περισσότερο από ένα χρόνο κακοποίησης. Το Al Jazeera χρησιμοποιεί μόνο το μικρό όνομα της Ενιόλα για να προστατεύσει την ταυτότητά της.
«Μόλις με είχε χτυπήσει όταν έβαλε λίγο νερό στη φωτιά και μου είπε να μπω στο μπάνιο», είπε η Eniola στο Al Jazeera. Φοβόταν ότι το αφεντικό της ήθελε να της ρίξει ζεστό νερό και έτσι τράπηκε σε φυγή. «Δεν ξέρω πού βρήκα το κουράγιο, αλλά έτρεξα έξω».
Αιμορραγώντας η Ενιόλα έτρεξε σε ντόπιους που, σοκαρισμένοι από τις πληγές της, τη βοήθησαν να φτάσει σε ένα αστυνομικό τμήμα. Δεν πληρώθηκε ποτέ από το αφεντικό της. Σε ανακοίνωσή του, το υπουργείο Εσωτερικών του Ιράκ είπε στο Al Jazeera ότι δεν γνώριζε για τις περιπτώσεις των δύο γυναικών, αλλά δεσμεύτηκε να ερευνήσει το θέμα.
Ένας αξιωματικός στη Διεύθυνση Υποθέσεων Κατοικίας της χώρας, όπου η Eniola έχει μεταφερθεί, είπε στο Al Jazeera ότι το αφεντικό της είχε «προσκληθεί από κυβερνητικές υπηρεσίες για ανάκριση και διερευνήθηκε διεξοδικά».
Την Τρίτη, η Ενιόλα επιβεβαίωσε ότι οδηγήθηκε στο δικαστήριο μαζί με το πρώην αφεντικό της και της παραδόθηκε μισθός ενός έτους. Η Eniola, που θέλει απλά να επιστρέψει σπίτι της είπε ότι αρνήθηκε να ασκήσει κατηγορίες εναντίον της γυναίκας. Οι αρχές σχεδιάζουν να αναγκάσουν το αφεντικό να πληρώσει το εισιτήριο της επιστροφής είπε, αλλά δεν είναι σαφές πότε θα συμβεί αυτό.
Υπάρχουν πολλές άλλες Νιγηριανές υπό κράτηση για διάφορα αδικήματα: τσακώνονται με τα αφεντικά τους, μένουν στη χώρα πέρα από την άδεια παραμονής τους ή «παίρνουν μισθούς και τρέπονται σε φυγή», είπε ο Ιρακινός αξιωματούχος, ο οποίος δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να μιλήσει στον Τύπο. Οι Νιγηριανές οικιακές βοηθοί με τις οποίες μίλησε το Al Jazeera ωστόσο είπαν ότι τα αφεντικά τους είναι γνωστό ότι εκμεταλλεύονται τα γλωσσικά εμπόδια και ορισμένοι κατηγορούν άδικα τις γυναίκες για αδικήματα που δεν έχουν διαπράξει.
Η Νιγηρία αποτυγχάνει να δράσει γρήγορα, λένε ακτιβιστές
Οι ακτιβιστές κατηγόρησαν τις αρχές της Νιγηρίας ότι απέτυχαν να ρυθμίσουν τον κλάδο και επέτρεψαν σε ομάδες γυναικών να κατευθύνουν σε χώρες της Μέσης Ανατολής για οικιακή εργασία χωρίς την κατάλληλη τεκμηρίωση ή σύστημα παρακολούθησης.
Ορισμένες αναφορές κατηγορούν επίσης το προσωπικό της Υπηρεσίας Μετανάστευσης της Νιγηρίας (NIS) για δωροδοκία από τοπικούς πράκτορες και ότι κάνει πως δεν βλέπει στα αεροδρόμια για να ξεσκεπάσει περιπτώσεις εκμετάλλευσης. Το Al Jazeera διαβίβασε αυτούς τους ισχυρισμούς στη NIS μέσω email. Σε ανακοίνωσή του, η NIS είπε ότι θα απαντήσει στις κατηγορίες, αλλά δεν απάντησε εγκαίρως για δημοσίευση.
«Η μετανάστευση δεν είναι ποτέ έγκλημα και δεν λέμε ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να βρίσκουν δουλειά στο εξωτερικό, αλλά θα πρέπει να υπάρχει ένα κυβερνητικό σύστημα όπου αυτές οι γυναίκες θα εγγράφονται και θα φορολογούνται, ακόμα κι αν είναι ένα μικρό χαρτί», δήλωσε ο Adekola του Ιδρύματος Hopes Haven. Η οργάνωση βοήθησε να ειδοποιηθούν οι αρχές για τις περιπτώσεις της Eniola και της Αγκνες.
Αξιωματούχοι της Εθνικής Υπηρεσίας για την Απαγόρευση της Εμπορίας Προσώπων (NAPTIP), της νιγηριανής υπηρεσίας κατά της εμπορίας ανθρώπων, έκρουσαν για πρώτη φορά τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τις στρατολογήσεις εκμετάλλευσης στο Ιράκ τον Μάιο του 2023.
Κάποιοι αδίστακτοι «πράκτορες» που συμμετέχουν στη στρατολόγηση και την «πώληση» των γυναικών είναι γνωστοί από το NAPTIP και βρίσκονται υπό έρευνα, είπε στο Al Jazeera ένας αξιωματούχος που δεν είχε εξουσιοδότηση να μιλήσει στα μέσα ενημέρωσης και ως εκ τούτου δεν κατονομάστηκε.
Οι υποθέσεις της Άγκνες και της Ενιόλα διερευνώνται, είπε ο αξιωματούχος, αλλά δεν έδωσε χρονοδιάγραμμα για το πότε θα μπορούσαν να επαναπατριστούν οι γυναίκες. Η Νιγηρία δεν έχει πρεσβεία στο Ιράκ και ο αξιωματούχος είπε ότι η υπηρεσία βρίσκεται σε επαφή με το νιγηριανό προξενείο στην Ιορδανία.
Στη Βασόρα, η Άγκνες είναι ακόμα κρυμμένη στον ξενώνα ελπίζοντας σε μια διέξοδο. Με δυσκολία μπορεί να σηκωθεί από το κρεβάτι της, είπε. Αυτή την εβδομάδα, μερικές γυναίκες έφτασαν πρόσφατα από τη Νιγηρία και την Ουγκάντα και στάλθηκαν στα σπίτια που τους είχαν ορίσει για να εργαστούν, είπε. Οι γυναίκες, πρόσθεσε φοβήθηκαν όταν είδαν την κατάστασή της, αλλά αναγκάστηκαν να φύγουν.
«Θέλω απλώς να πάω σπίτι γιατί δεν είμαι καλά», είπε. «Ίσα που ζω. Παρακαλώ βοηθήστε με να φύγω. Είμαι πολύ νέα για να πεθάνω εδώ».
